Femme fatale

Femme Fatale, kendisi de değişik motivasyonlara sahip olabilen bir erkeği, özellikle cinselliği kullanarak, tuzağına düşürdüğü söylemine dayalı bir kötü ruhlu kadın tiplemesinin tanımıdır. Fransızca'da "ölümcül kadın" anlamına gelir. Edebiyatta, sinemada ve güncel olayların aktarımında genelde cinsel açıdan tatmin olmaz bir kadın olarak tasvir edilmektedir.

Femme Fatale Mitinin Tarihi

Femme fatale tiplemesi, şu veya bu şekilde, bütün kültürlerin efsanelerinde ve folklorunda yer etmiştir. Tarihin kaydettiği ilk örnekleri arasında, Sümer tanrıçası İştar ve Tevrat'ta yer alan Havva, Lilith, Delilah ve Salome sayılabilir. 19. yüzyıldan itibaren, yükselen burjuvazinin ahlaki değerler anlayışı içinde, Batı kültüründe daha sık rastlanagelmektedir. Tiplemenin örnekleri Oscar Wilde, Edvard Munch, Gustav Klimt gibi sanatçıların eserlerinde mevcuttur. Kadın hakları hareketinin gelişmesiyle, ve muhtemelen bu harekete burjuvazinin bir tepkisi ve korkularının bir ifadesi olarak, femme fatale tiplemesi dimağlarda daha da geniş yer etmeye başlamış, daha da fazla sayıda örnek yaratılmıştır. Edebiyat ve resimle başlayan vurgu, sinemanın ortaya çıkması ve gelişmesiyle bu sanat dalına da taşınmıştır.

Kırgızlar ve Kazaklar dan Gökoğuzlara pek çok Türk milletinin, ve bu arada da Anadolu Türklerinin folklorunda yer etmiş alkarısı veya albastı da bir çeşit femme fatale olarak değerlendirilebilir. Türkiye'de özellikle Elazığ, Maraş, Çukurova, Manisa ve Muğla'da canlı kalmış alkarısı inancı içinde, öncelikle lohusa dönemi yaşayan kadınlara ve bebeklerine musallat olmakla birlikte, genç kızlara, atlara ve nihayet erkeklere geleni de vardır. Bekar erkeklere sarışın ve güzel bir genç kadın görünümünde gelen alkarısı, sözlerine kanan erkekleri cezbettikten sonra, ciğerlerini söker ve derede yıkayıp yer.

Anglo-Sakson kültüründeki femme fatale tiplemelerinin kökenlerinde genelde bir yabancılık unsuru bulunmaktadır. Femme fatale bu çerçevede bir tür cinsel vampir olarak tasvir edilmektedir. Nitekim, günümüz söyleminde iki tanım arasında derece farkı yerleşmiş olsa da, İngilizce'de femme fatale evvelce "vamp" şeklinde tanımlanmaktaydı. Femme fatale, karanlık şehvet arzuları ağlarına düşürdükleri ve kendilerine aşık ettikleri erkeklerin erkekliğini, kişiliğini, maddi varlıklarını, toplumsal itibarlarını sömürerek çökertmektedirler. Bu erkekler, kadın tarafından içlerinde ve dışlarında hiçbir şey kalmayacak hale getirildiklerinde bir köşeye atılmaktadırlar. 20. yüzyıl başlarına ait femme fatale (vamp) tiplemesinin iyi bir örneği Lawrence Durrell'ın İskenderiye Dörtlüsü'ndeki Justine karakteridir.

Erkeğin femme fatale tiplemesine dönük yaklaşımında çeşitli farklar bulunmaktadır. Bir anlamda, femme fatale'nin zıt kutbunda, hayatını kadınları sıfırlamaya adamış erkek tipi de mevcuttur. İyi bir örneği Uğultulu Tepeler'deki Heathcliff karakteridir. Amerikalı yazar J.D.Salinger'in tek bir iyi roman (Çavdar Tarlasında Saklambaç) ve birkaç iyi hikaye çıkarabilmek için, birçok kadının kişiliğini ve varlığını bilinçli ve sistemli olarak sömürdüğü iddia edilir. Bir başka erkek tipi ise, bile bile lades mantığıyla ve iflah olmaz bir şekilde femme fatale'lere yönelmektedir.

Öte yandan, her kadının erkekler ile ilişkilerinde cinselliği kullanış tarzı ve yoğunluğu, kendi içinde ve zamana ve şartlara bağlı olan unsurlar da dahil olmak üzere, değişebilmektedir.

Günümüzdeki femme fatale örnekleri arasında Nikita, Moulin Rouge, Femme fatale filmleri, ve pek çok video oyununda yer alan karakterler sayılabilir (örneğin, dolaylı şekilde, Lara Croft).

Sinema tarihinin en ünlü femme fatale karakteri ise diğer femme fatale rollerinde de göze çarpan Rita Hayworth tarafından canlandırılan aynı isimli filmdeki Gilda karakteridir. Rita Hayworth Salome filminde veya Şangaylı Kadın filmindeki kadın karakterlerinin çok ötesinde, kara film janrında ön plana çıkan ve film tarihi boyunca birçok filmin gönderme yapmasına ya da filmi aynen veya kısmen taklit etmesine yol açan bir figür sergilemiştir. Tek eldivenini çıkararak dans ettiği ve put the blame on mame adlı, her kabahati kadınlarda bulan erkeklerle dalga geçen bir şarkıyı söylediği sahne, genelde femme fatale'e örnek olarak gösterilir.

Yazılı edebiyat karakterleri

Poison Ivy
Catwoman, lakaplarından biri feline fataledir (kedi türü "feline"den kelime oyunu).
BloodRayne
Ada Wong
Morrigan Aensland
Carmen
Circe
Delilah
Inque, Batman Beyond'dan
Minerva Mink
Mirage
Medea
Morgause
Faith (karakter), Buffy the Vampire Slayer dizisinden
La Belle Dame sans Merci: A Ballad by John Keats
Lawrence Durrell'ın İskenderiye Dörtlüsü'ndeki Justine karakteri

Mitoloji

Lilith
Calypso
Morgan le Fay

Tarihi şahsiyetler

Clodia (yaklaşık M.Ö. 95 - M.Ö. 50'li yıllar).
Salome (1. yüzyıl).
Lucrezia Borgia (14 Nisan veya 18 Nisan, 1480 - Haziran 24, 1519).
Erzsébet Báthory (7 Ağustos? , 1560 - 21 Ağustos, 1614).
Mata Hari (7 Ağustos, 1876 - 15 Ekim , 1917).
Theda Bara (29 Temmuz, 1885 - 7 Nisan, 1955).
Musidora (23 Şubat, 1889 - 11 Aralık, 1957).
Nita Naldi (1 Nisan, 1897 - 17 Şubat, 1961).

Filmler

Rita Hayworth ve Orson Welles Şanghaylı Kadın filminde Şangaylı Kadın.
Femme Fatale - (2003),
Temel İçgüdü,
Body Heat,
The Crush,
Gun Crazy,
Double Indemnity,
Mildred Pierce,
The Last Seduction,
Mavi Melek (1930),
Poison Ivy
Gilda